Dit jaar mocht ik het nieuwe seizoen van Zomergasten openen, uiteraard een onmetelijke eer, iets waar ik trots op ben. Het liefst had ik veel meer willen praten over allerlei beelden die helaas niet de uitzending hebben gehaald. Omdat veel mensen nieuwsgierig zijn naar wat ik heb getoond – of niet kon laten zien – heb ik hieronder een compact lijstje gemaakt, met de vindplekken van de afzonderlijke titels. De aflevering zelf kan je hier terugkijken.
Dennis Rodman is een jongen die zonder veel liefde werd opgevoed. Hij was al snel een buitenbeetje en raakte vaak in de problemen. Gelukkig kon hij wel basketballen en in die hoedanigheid kwam hij terecht in de NBA. Hij belandde in het beruchte team van de Detroit Pistons, dat steevast kampioen werd, maar ook door agressief en onsportief gedrag The Bad Boys werd genoemd. De Chicago Bulls wilden een kampioensteam bouwen. Wat er nog ontbrak, was iemand die zich niet liet intimideren, maar juist rugdekking gaf aan de sterren. Michael Jordan en coach Phil Jackson kenden de reputatie van Dennis Rodman, wisten dat hij een lastpak was en toch veroordelen ze hem niet. Voor mij een waardevolle les: je moet mensen niet afschrijven omdat ze anders zijn én hun onvolkomenheden uitvergroten. Je kan beter kijken naar de talenten van deze mensen. Rodman maakte de Bulls compleet. Ze werden kampioen. En het circus daaromheen is in deze documentaire geweldig in beeld gebracht.
Mijn ouders komen uit de provincie Sivas. Hoewel ze analfabeet zijn, vinden ze kunst en cultuur belangrijk – dat zit in hun genen. Helaas hebben ze als religieuze minderheid veel in angst moeten leven door de onderdrukking en de achterstelling die ze ervoeren of waarvoor ze vreesden. Ik hoop dat alle kijkers na dit fragment begrijpen dat je niet iedereen op één hoop kunt gooien. Dat doen we met Nederlanders ook niet – daar zijn ook grote onderlinge verschillen. En dat geldt natuurlijk ook voor Turken.
Mijn vader kwam begin jaren zeventig naar Deventer om te werken in de blikfabriek Thomassen & Drijver. In die tijd haalden vooral veel vermogende ondernemers en mensen van het grootkapitaal buitenlanders naar Nederland om te werken in de fabrieken. De linkse arbeiders vonden dit maar niets, want zij zagen de vreemdelingen als concurrent. Toen het in de jaren tachtig slecht met de economie ging, zat de samenleving met al deze gastarbeiders in hun maag. Wat ik wil laten zien, is dat multiculturalisme helemaal geen uitvinding van links was – het dominante verhaal tegenwoordig in de politiek. Wat deze documentaire vooral duidelijk maakt is dat de ondernemers naar hartenlust de samenleving konden veranderen, zonder rekening te houden met de toekomst. De politiek stond erbij en keek ernaar.
Nigella Express – televisieserie
Als klein jongetje kookte ik graag, omdat ik zag dat mijn moeder alleen was – ze woonde met haar man en drie zoons. Om mijn moeder te ontzien, praktisch en sociaal, ging ik haar altijd helpen, zodat ze wat vertier had. Door haar is er een feminiene kant in mij ontstaan, die me altijd helpt als ik bijvoorbeeld wil praten over emoties en zeker ook op het gebied van zorgzaamheid. Ik ben door deze geschiedenis best bedreven in het huishouden. Hoewel dat tegenwoordig hopelijk niet een exclusieve bezigheid voor vrouwen is, zagen veel mensen dat in die tijd anders. Later kon ik genieten van Nigella Lawson op televisie. Ik hield van haar autonomie, haar kooktalent en de manier waarop ze elke nacht iets uit de koelkast snaaide.
Deze film van regisseur Fatih Akın zag ik voor het eerst tijdens mijn studie Journalistiek in Zwolle. Ik werd compleet weggeblazen. Voor het eerst herkende ik een verhaal met acteurs die op mij leken. De sociale schijnheiligheid, de groepsdruk, de oneerlijke verdeling tussen mannen en vrouwen… Alles zit erin. Ik heb altijd een aversie tegen groepen gehad en in deze film begrijp ik andermaal waar die diepgewortelde afkeer vandaan komt. Veel jongeren worden kapotgemaakt door dogmatisme, conservatisme en kuddegedrag.
Als ik moest kiezen wie de beste voetballer is die ik actief in mijn leven heb gezien, dan zal ik altijd Ronaldinho antwoorden. Hij kwam uit een arm gezin in Brazilië, maar dankzij het talent van zijn broer en zijn eigen gave kroop hij uit een uitzichtloze situatie. Wat hem zo uniek maakte, is dat hij altijd lachte met de bal aan zijn voet. Hij veranderde voetbal in een andere sport: hij bracht ook samba en een geïmproviseerde choreografie in zijn spel. Daarom was hij anders. Hij voetbalde en danste tegelijkertijd, consequent met een vrolijke uitstraling. Toen hij het plezier kwijtraakte, ging het bergafwaarts met zijn loopbaan. Voor mij een duidelijke les: laat anderen nooit de vreugde afpakken die jij voelt voor iets.
Bukowski Born into this – documentaire
Ik werd schrijver in Nederland en kwam er meteen achter dat er weinig auteurs waren die het vak op mijn manier beleefden. Intens. Rauw. Alsof er niets anders was. Gelukkig dook al snel het werk van Charles Bukowski op in mijn leven. Deze man had geen enkele ambitie om te behagen en werd louter gedreven door zijn liefde voor literatuur en poëzie. Hoewel hem van alles werd verweten – vaak terecht – zagen de mensen over het hoofd dat hij niets anders wilde doen dan zijn pijn verdoven. Dat deed hij lomp, met alcohol en gokverslavingen, maar ook door de productie van geweldig romans en duizenden gedichten. Voor mij inspirerend. Zijn werk is ongeëvenaard.
Chris Brown, Summer too hot – videoclip
Vroeger werden we kleingehouden. Je moest vooral niet opvallen. Volgens mijn ouders was dat gevaarlijk en veel Nederlanders in mijn omgeving leefden volgens het motto ‘doe maar normaal dan doe je al gek genoeg’. Chris Brown is al twintig jaar een succesvolle artiest. Hij wordt in Nederland altijd gereduceerd tot zijn agressieve uitspattingen, maar wat veel duiders helaas niet kunnen of willen uitlichten, is dat er een reden bestaat voor zijn succes. Hij is het kind in zichzelf nooit kwijtgeraakt. Daarom is hij altijd nieuwsgierig naar nieuwe zaken en wil hij alles leren. Inmiddels blinkt hij uit in zang, dans, choreografie, fashion en het ondernemen op andere fronten. Dat werkt aanstekelijk op mij. Je moet je nooit laten kooien door anderen tot middelmaat. Je mag er zijn – zoek de grenzen van je eigen talent op. En ja, voor alle criticasters, ik ben het met jullie eens: je moet niet andere personen slaan. Maar ik zie de persoon los van de artiest. Dat vinden we in Nederland heel moeilijk.
Toen ik deze documentaire zag, moest ik meteen aan mijn eigen basisschool denken. Ik heb enorm veel bewondering voor de juf die met oneindig veel geduld kwetsbare kinderen begeleidt die niet per se zijn geboren om winnaars in het leven te worden. Het onderwijs kan echter veel rechtzetten. Dat is natuurlijk ook mijn verhaal. Dankzij informatie en educatie kon ik als klassenmigrant iets bereiken in mijn leven. Mijn hart brak aan het einde van Favoriten toen bleek dat er geen vervanger voor de juf kon worden gevonden. Het onderstreept nog eens hoe belangrijk goed onderwijs is. En dat je in één generatie veel kan repareren. Dat mocht ik ook zelf aan den lijve ondervinden.
Jan Cremer Mies en Scene – televisie-uitzending
De boeken van Jan Cremer heb ik verslonden. Wat me zo tegenstaat, is dat critici zijn werk ondermaats vonden – geen literatuur. Het is tekenend voor de benepen cultuur in Nederland waarin we neerkijken op plat entertainment. Ik zag in Jan Cremer een pionier, iemand die zijn werk op een originele en nieuwerwetse manier aan de man bracht. Dat heeft mij later in mijn carrière ook geholpen. Zijn boeken waren ritmisch, grappig en sensationeel. Bovendien was hij een boegbeeld voor mij, omdat we beiden uit Overijssel komen en hij had laten zien dat je ook het land kan veroveren als je niet in Amsterdam woont, in een gezin met belezen ouders.
Deze cultfilm uit Amerika hebben mijn broers en ik herhaaldelijk bekeken. Mijn oudste broer haalde de film binnen via een videoband. In eerste instantie zou je kunnen zeggen dat het een tikkeltje vergezocht is om ons met deze jongens te vergelijken. Deventer is geen ghetto waar mensen worden doodgeschoten. Toch konden we ons vereenzelvigen met de personages, omdat zij eveneens in een uitzichtloze positie zaten, in een maatschappij die niet per se op hen stond te wachten. De film laat goed zien hoe nihilisme wordt geboren. Het had weinig gescheeld of ik was ook die kant opgegaan. Gelukkig ontdekte ik de literatuur.
Rodaan Al Galidi, Het woord heeft mij gered – documentaire
Ik heb vooral met veel vrolijke verwondering naar deze documentaire gekeken. Rodaan is een man die jarenlang werd vernederd door de instanties, maar door taal bleef hij onverminderd optimistisch, elke keer geprikkeld door een nieuwe observatie. In deze documentaire merk je meteen dat hij als geen ander kan kijken – dat is een talent, net als luisteren. Op een bepaald moment somt hij op hoeveel vrienden een einde aan hun leven hebben gemaakt, oftewel andere asielzoekers. Als kijker dacht ik even na: hij is er nog wel, waarom is dat? Dat komt natuurlijk door het woord. Dit is het ultieme bewijs dat boeken mensenlevens kunnen redden.
Fresku, Metropole Orkest – muzieksessie
Dankzij het platform 101Barz vond deze ultieme kruisbestuiving plaats. Als je het hebt over sociale mobiliteit, een onderwerp waar ik graag over praat, moet je deze video zien. Ik kan me inmiddels als klassenmigrant in verschillende lagen van de samenleving redden. In deze clip ontmoeten opeens verschillende kunstvormen elkaar en dat resulteert in een prachtig nummer, waar het ambacht van alle partijen tot iets unieks leidt. Dit laat glashelder zien dat je sterker wordt door samen op te trekken, in plaats van het leven in een sociaal isolement.
Wil je naar mijn voorstelling De Klassenmigrant? Check dan hier voor de speellijst.